شرایط زمان، براى امام باقر (ع) و نیز امام صادق (ع) زمینهاى را فراهم آورد که سایر ائمه (ع) هرگز برایشان آماده نشد.آن شرایط مساعد، معلول سستى پایه هاى حکومت امویان بود.بحرانهاى درونى نظام سیاسى در آن عصر، به حاکمان مجال نمىداد تا بر خاندان رسالت مانند حاکمان پیشین، فشار آورند و ایشان را منزوى سازند.بىتردید اگر همین زمینه براى هر یک از امامان (ع) فراهم مىآمد، آنان قادر به تأسیس حوزههاى بزرگ درسى بودند و عالمان و فقیهان بیشترى را پرورش مىدادند.این زمینه مساعد، سبب شد تا امام باقر (ع) و امام صادق (ع) بیشترین آراى فقهى، تفسیرى و اخلاقى را در کتب فقهى و حدیثى از خویش بر جاى گذارند.در نزد عالمان امامیه، فقیه ترین فقیهان صدر اسلام شش نفرند که همه آنان از اصحاب امام باقر (ع) و امام صادق (ع) بودهاند.آنان عبارتند از: زرارة بن اعین، معروف بن خربوذ المکى، ابو بصیر الاسدى، فضیل بن یسار، محمد بن مسلم الطائفى و برید بن معاویة العجلى . (11)شیخ الطائفة، ابو جعفر محمد بن حسن طوسى در کتاب رجال خویش، اصحاب و شاگردان امام باقر (ع) را که از آن حضرت نقل حدیث کردهاند 462 مرد و دو زن دانسته است.در میان اصحاب و شاگردان امام باقر (ع) برخى از نظر اعتبار و وثاقت مورد اتفاق اهل سنت و امامیه اند، و دستهاى به دلیل گرایشهاى عمیق شیعى، در دایره رجال اهل سنت قرار نگرفته، بلکه تنها مورد اعتماد امامیه مىباشند. بقیه در ادامه مطلب
براى ارائه نمودارى فهرست گونه از شاگردان امام باقر (ع) با استفاده از چند منبع رجالى، نام گروهى از آنان را یادآور مىشویم.
1 ـ ابان بن ابى عیاش فیروز، تابعى
2 ـ ابان بن تغلب ابو سعید البکرى الجریرى
3 ـ ابراهیم بن الأزرق الکوفى
4 ـ ابراهیم الجزیرى (الجریرى)
5 ـ ابراهیم بن جمیل، برادر طربال الکوفى
6 ـ ابراهیم بن حنان الأسدى الکوفى
7 ـ ابراهیم بن صالح الانماطى
8 ـ ابراهیم بن عبد الله الاحمرى
9 ـ ابراهیم بن عبید أبو غرة الانصارى
10 ـ ابراهیم بن عمر الصنعانى الیمانى
11 ـ ابراهیم بن مرثد الکندى الأزدى ـ ابراهیم بن معاذ
13 ـ ابراهیم بن معرض الکوفى
14 ـ ابراهیم بن نصر بن القعقاع الجعفى
15 ـ ابراهیم بن نعیم العبدى الکنانى
16 ـ احمد بن عائد
17 ـ احمد بن عمران الحلبى
18 ـ اسحاق بن بشیر النبال
19 ـ اسحاق بن جعفر بن على
20 ـ اسحاق بن عبد الله بن ابى طلحة المدنى
21 ـ اسحاق بن الفضل بن یعقوب بن عبد الله بن الحرث...
22 ـ اسحاق القمى
23 ـ اسحاق بن نوح الشامى
24 ـ اسحاق بن واصل الضبى
25 ـ اسحاق بن یزید بن اسماعیل الطائى
26 ـ اسحاق بن یسار مولى قیس بن مخرمة
27 ـ اسرائیل بن غیاث المکى
28 ـ اسلم بن ایمن التمیمى المنقرى الکوفى
29 ـ اسلم المکى القواس
30 ـ اسماعیل بن ابى خالد
31 ـ اسماعیل بن جابر الخثعمى
32 ـ اسماعیل بن زیاد البزاز الکوفى الأسدى
33 ـ اسماعیل بن سلمان الأزرق معروف به ابو خالد
34 ـ اسماعیل بن عبد الخالق الجعفى
35 ـ اسماعیل بن عبد الرحمان الجعفى الکوفى
36 ـ اسماعیل بن عبد العزیز
37 ـ اسماعیل بن الفضل بن یعقوب بن الفضل بن عبد الله
38 ـ اسماعیل ابو احمد الکاتب الکوفى
39 ـ اسماعیل معروف به ابو العلا از بنى قیس بن ثعلبه
40 ـ اسید بن القاسم
41 ـ اعین الرازى، معروف به ابو معاذ
42 ـ انس بن عمرو الأزدى
43 ـ ایوب بن ابى تمیة کیسان السجستانى العنبرى البصرى
44 ـ ایوب بن بکر بن أبى علاج الموصلى
45 ـ ایوب بن شهاب بن زید البارقى الأزدى
46 ـ ایوب بن وشیکة
47 ـ بدر بن الخلیل الأسدى، ابو خلیل الکوفى
48 ـ برد الاسکاف الأزدى الکوفى
49 ـ برد الخیاط ـ برید بن معاویة العجلى، معروف به ابو القاسم.
51 ـ بسام بن عبد الله الصیرفى، معروف به ابو عبد الله
52 ـ بشار الاسلمى
53 ـ بشار بن زید بن النعمان
54 ـ بشر بن أبى عقبة المداینى
55 ـ بشر، بیاع
56 ـ بشر بن جعفر الجعفى، ابو الولید
57 ـ بشر بن خثعم
58 ـ بشر الرحال
59 ـ بشر بن عبد الله بن سعید الخثعمى
60 ـ بشر بن عبد الله الخثعمى الکوفى
61 ـ بشر بن میمون الوابشى الهمدانى النبال الکوفى
62 ـ بشر بن یسار
63 ـ بشیر، ابو عبد الصمد بن بشر الکوفى
64 ـ بشیر معروف به ابو محمد المستنیر الجعفى الأزرق
65 ـ بشیر بن سلیمان المدنى
66 ـ بکر بن أبى حبیبه
67 ـ بکر بن حبیب الأحمسى البجلى الکوفى
68 ـ بکر بن خالد الکوفى
69 ـ بکر بن صالح
70 ـ بکر بن کرب
71 ـ بکرویة الکندى الکوفى
72 ـ بکیر بن اعین بن سنسن الشیبانى الکوفى
73 ـ بکیر بن جند بن الکوفى
74 ـ بکیر بن حبیب الکوفى
75 ـ تمیم بن زیاد
76 ـ ثابت بن أبى ثابت
77 ـ ثابت بن دینار ابو صیفه الأزدى
78 ـ ثابت بن زائدة العکلى
79 ـ ثابت بن هرمز ابو المقدام العجلى
80 ـ ثویر بن أبى فاخته سعید بن جهمان غلام ام هانى
81 ـ جابر بن عبد الله بن عمر بن حرام ابو عبد الله الانصارى
82 ـ جابر بن یزید بن الحرث بن عبدیغوث الجعفى
83 ـ جارود، معروف به ابو المنذر
84 ـ جارود بن السرى التمیمى السعدى الکوفى
85 ـ جراح المداینى
86 ـ جعدة بن ابى عبد الله
87 ـ جعفر بن ابراهیم الجعفى
88 ـ جعفر الأحمس
89 ـ جعفر بن حکیم بن عباد الکوفى
90 ـ جعفر بن عمرو بن ثابت أبى المقدام بن هرمز الحداد العجلى
91 ـ جعفر بن محمد بن على بنالحسین (امام صادق علیه السلام)
92 ـ الحارث بن حصین الأزدى
93 ـ الحارث بن شریح المنقرى
94 ـ الحارث بن المغیرة النصرى
95 ـ حبیب بن أبى ثابت الأسدى الکوفى
96 ـ حبیب ابو عمرة الاسکاف
97 ـ حبیب بن بشار الکندى
98 ـ حبیب بن جرى العبسى الکوفى
99 ـ حبیب بن حسان بن الأشرس الأسدى
100 ـ حبیب السجستانى
101 ـ حبیب العبى الکوفى
102 ـ حبیب بن المعلى السجستانى
103 ـ حجاج بن ارطاة ابو ارطاة النخعى الکوفى
104 ـ حجاج بن دینار الواسطى
105 ـ حجاج بن کثیر الکوفى
106 ـ حذیفة بن منصور بن کثیر ابو محمد الخزاعى
107 ـ حسان بن مهران
108 ـ الحسن بن أبى سارة النیلى الانصارى
109 ـ الحسن بن حبیش الأسدى
110 ـ الحسن الجعفى الکوفى
111 ـ الحسن بن الحسن بن الحسن بن على بن أبى طالب (ع)
112 ـ الحسن بن رباط
113 ـ الحسن بن زیاد البصرى
114 ـ الحسن بن زیاد الصیقل ابو محمد الکوفى
115 ـ الحسن بن زیاد الصیقل
116 ـ الحسن بن السرى الکاتب
117 ـ الحسن بن شهاب بن یزید البارقى الأزدى
118 ـ الحسن بن صالح بن حى الهمدانى الثورى الکوفى
119 ـ الحسن بن على الأحمرى الکوفى
120 ـ الحسن بن عمار
121 ـ الحسن بن عمار عامى
122 ـ الحسن بن المغیرة
123 ـ الحسن بن منذر
124 ـ الحسن بن یوسف
125 ـ الحسین بن ابتر الکوفى
126 ـ الحسین بن أبى العلاء الخفاف
127 ـ الحسین بن احمد المنقرى
128 ـ الحسین بن بنت ابى حمزة الثمالى
129 ـ الحسین الجعفى ابو احمد الکوفى
130 ـ الحسین بن حماد
131 ـ الحسین بن عبد الله الأرجانى
132 ـ الحسین بن عبد الله بن عبید الله بن العباس بن عبد المطلب
133 ـ الحسین بن على بن الحسین بنعلى بن ابى طالب (ع) (برادر امام باقر علیه السلام)
134 ـ الحسین بن مصعب
135 ـ الحسین بن منذر
136 ـ حفص الأعور الکوفى
137 ـ حفص بن غیاث
138 ـ حفص بن وهب الأفرعى
139 ـ الحکم بن الصلت الثقفى
140 ـ الحکم بن عبد الرحمان بن أبى نعیم البجلى
141 ـ الحکم بن عتیبة ابو محمد الکوفى الکندى
142 ـ الحکم بن المختار بن ابى عبیده
143 ـ حکیم بن صهیب ابو صهیب الصیرفى ابو شبیب
144 ـ حکیم بن معاویة
145 ـ حماد بن ابى سلیمان الأشعرى
146 ـ حماد بن ابى العطارد الطائى الکوفى
147 ـ حماد بن بشر الطنافى الکوفى
148 ـ حماد بن بشر اللحام
149 ـ حماد بن راشد الأزدى البزاز ابو العلاء الکوفى
150 ـ حماد بن المغیرة
151 ـ حمران بن أعین الشیبانى
152 ـ حمزة، ابو الحسین اللیثى داماد ابو حمزة الثمالى
153 ـ حمزة بن حمران بن أعین
154 ـ حمزة الطیار
155 ـ حمزة بن عطا الکوفى
156 ـ خازم الاشل الکوفى
157 ـ خالد بن ابى کریمة
158 ـ خالد بن أوفى ابو الربیع العنزى الشامى
159 ـ خالد بن بکار ابو العلاء الخفاف الکوفى
160 ـ خالد بن طهمان الکوفى
161 ـ خیثمة بن عبد الرحمان الجعفى الکوفى ابو عبد الرحمان
162 ـ داود الأبزارى
163 ـ داود بن ابى هند القشیرى السرخى
164 ـ داود بن حبیب ابو غیلان الکوفى
165 ـ داود بن الدجاجى الکوفى
166 ـ داود بن زید الهمدانى الکوفى
167 ـ دلهم بن صالح الکندى الکوفى
168 ـ دینار ابو عمرو الأسدى الکوفى
169 ـ ربیع بن صبیح
170 ـ ربیع العبسى الکوفى
171 ـ ربیعة بن ابى عبد الرحمان، معروف به ربیعة الرأى
172 ـ ربیعة بن ناجد بن کثیر ابو صادق الکوفى
173 ـ رشید بن سعد المصرى ـ رفید بن مصقلة العبدى الکوفى
175 ـ رفید غلام بنو هبیرة
176 ـ زایدة بن قدامه
177 ـ زرارة بن اعین الشیبانى
178 ـ زرین الأبزارى
179 ـ زرین الأنماطى
180 ـ زکریا برادر المستهل، معروف به ابو یحیى
181 ـ زکریا بن عبد الله النقاض الکوفى
182 ـ زهیر المدائنى
183 ـ زیاد بن أبى الحلال
184 ـ زیاد بن أبى زیاد المنقرى التمیمى
185 ـ زیاد الأحلام، غلامى کوفى
186 ـ زیاد الأسود
187 ـ زیاد بن الأسود النجار
188 ـ زیاد بن سوقه البجلى الکوفى
189 ـ زیاد بن صالح الهمدانى الکوفى
190 ـ زیاد بن عیسى ابو عبیدة الحذاء
191 ـ زیاد المحاربى الکوفى
192 ـ زیاد بن المنذر ابو الجارود الهمدانى العوفى الکوفى
193 ـ زیاد غلام امام باقر علیه السلام
194 ـ زیاد الهاشى
195 ـ زید الآجرى
196 ـ زید بن على بن الحسین بن على بن ابى طالب (ع) (برادر امام باقر علیه السلام)
197 ـ زید بن محمد بن یونس ابو اسامة الشحام الکوفى
198 ـ زید الهاشى
199 ـ سالم بن ابى حفصة
200 ـ سالم الأشل
201 ـ سالم الجعفى
202 ـ سالم المکى
203 ـ سدیف بن حکیم الصیرفى
204 ـ سعد بن أبى عمرو الجلاب
205 ـ سعد الحداد
206 ـ سعد بن الحسن الکندى
207 ـ سعد بن طریف
208 ـ سکین المعدنى
209 ـ سلام الجعفى
210 ـ سلام بن سعد الأنصارى
211 ـ سلام بن المستنیر
212 ـ سلم بن بشر
213 ـ سلمان بن خالد طلحى قمى (شاعر)
214 ـ سلمة بن الاهثم
215 ـ سلمة بن قیس الهلالى
216 ـ سلمة بن کهیل
217 ـ سلمة بن محرز
218 ـ سلیمان بن محرز
219 ـ سلیمان بن مروان عجلى
220 ـ سلیمان، غلام طربال
221 ـ سلیمان بن هارون العجلى ـ سنان ابو عبد الله بن سنان
223 ـ سورة بن کلیب بن معاویة الاسدى
224 ـ شجرة، برادر بشیر النبال
225 ـ صالح بن سهل الهمدانى
226 ـ صالح بن عقبة
227 ـ صالح بن میثم الکوفى
228 ـ صامت
229 ـ صلت بن الحجاج
230 ـ ضریس
231 ـ طاهر، غلام امام باقر (ع)
232 ـ طربال
و ..................
منبع :
کتاب: زندگى سیاسى امام باقر (ع)، ص 59
